สุนารี มีชื่อจริงว่า ทิม สอนนา เป็นชาวอำเภอโนนไทย (อำเภอพระทองคำ) จังหวัดนครราชสีมา จบการศึกษาระดับชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 จากโรงเรียนบ้านทำนบพัฒนา เป็นบุตรของนายเทียม และ นางยม สอนนา เริ่มเข้าสู่การประกวดร้องเพลงลูกทุ่งเมื่ออายุ 13 ปี เพื่อหาเงินมาจุนเจือครอบครัว ขณะมีอาชีพคนงานโรงงานเย็บผ้า จนได้เข้าประกวดร้องเพลงในรายการ "ชุมทางคนเด่น" โดยใช้ชื่อ "สุนารี ราชสีมา" ซึ่งเป็นชื่อของเพื่อนสนิทคนหนึ่ง ได้รับตำแหน่งสูงสุดเป็นรองชนะเลิศประจำปีฝ่ายหญิง พ่ายแพ้ให้กับ น้ำอ้อย พุ่มสุข แต่ สุขสันต์ หรรษา นักจัดรายการวิทยุ มีความชื่นชอบในน้ำเสียงของสุนารี แม้ว่าจะมีรูปร่างหน้าตาที่ไม่สวยดีนัก จึงชักชวนให้เข้ามาเป็นนักร้องอัดแผ่นเสียงในที่สุด
สุนารีบันทึกเสียงเพลงชุดแรกคือ "ลาโคราช" (แก้กับเพลง น้ำตาหล่นที่โคราช ของ แสนสุข แดนดำเนิน) และชุดที่สอง "กลับโคราช" โดยใช้ชื่อ "ทับทิม นิยมทอง" แต่ไม่ประสบความสำเร็จเพราะเป็นเพลงเร็ว เมื่อมาอยู่ในสังกัดชัวร์ออดิโอ โดยกลับมาใช้ชื่อ สุนารี ราชสีมา จากการแนะนำของ ชลธี ธารทอง จึงเริ่มบันทึกเสียงเพลงชุด "มือถือไมค์ไฟส่องหน้า" จนกระทั่งเพลง "กลับไปถามเมียดูก่อน" ซึ่งเป็นเพลงจังหวะช้า กลับได้รับการตอบรับเป็นอย่างมาก เช่นเดียวกับเพลง "กราบเท้าย่าโม" และ "สุดท้ายที่กรุงเทพ" ทำให้สุนารีครองตำแหน่งราชินีลูกทุ่งนับแต่นั้นมา และเป็นนักร้องต้นแบบให้กับผู้สมัครเข้าประกวดร้องเพลงลูกทุ่งรุ่นหลังโดยที่สุนารียังคงมีผลงานเพลงออกมาสม่ำเสมอ และสามารถร้องได้หลากหลายแนว นอกจากนี้ยังมีผลงานการแสดงละคร และภาพยนตร์อีกด้วย
สุนารี ราชสีมา ได้รับรางวัลพระราชทานในงาน "กึ่งศตวรรษเพลงลูกทุ่งไทย" ทั้ง 2 ครั้ง จากเพลง "กราบเท้าย่าโม" แต่งโดย เลิศ ศรีโชค เมื่อปี พ.ศ. 2532 และเพลง "สุดท้ายที่กรุงเทพ" แต่งโดย จิตรกร บัวเนียม ในปี พ.ศ. 2534 และยังได้รับโอกาสสูงสุดในชีวิต จากการขับร้องบทเพลงพระราชนิพนธ์ในสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี "ส้มตำ" ในงานกึ่งศตวรรษเพลงลูกทุ่งไทย ปี พ.ศ. 2534 ต่อมาได้ขับร้องเพลงพระราชนิพนธ์ในสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี อีกหลายเพลง เพื่อบันทึกเสียงในชุด "มณีพลอยร้อยแสง"
ผลงานเพลง
- ออกอัลบั้มเพลงลูกทุ่ง เพลงที่สร้างชื่อ กราบเท้าย่าโม
ผลงานเละคร
- 2555 ต้มยำลำซิ่ง (ช่อง 3) รับบท แสงหล้าแม่ของรุ้งระวีที่จากกันมานานแสงหล้ามักจะช่วยเหลือรุ้งระวีอยู่บ่อยๆโดยที่รุ้งระวีไม่รู้ตัว
- 2555 บันทึกกรรม ชุดบันทึกรัก แม่ ตอน ดวงตาแม่ ช่อง 3
- 2556 มิสเตอร์บ้านนา
ผลงานเซิตคอม
- ซิตคอม วงษ์คำเหลา เดอะซีรีส์ (17 เมษายน พ.ศ. 2553 - 9 เมษายน 2554) รับบท...หญิงเล็กพราวแพรว (ช่อง 9)
ผลงานเพ็อคเก็ตบุ๊ค
- ชีวิตของ สุนารี ราชสีมา ได้รับการเปิดเผยในหนังสือ "มือถือไมค์ ใจร้องไห้"[4] โดยเปิดเผยถึงแรงบันดาลใจที่ต้องการให้เรื่องราวของตัวเองเป็นกรณีศึกษาชีวิตลูกผู้หญิง พร้อมเรื่องราวเนื้อหาหลักๆ ภายในเล่ม ตั้งแต่ชีวิตวัยเด็กที่มีเรื่องราวขำๆ มากมาย ช่วงไต่เต้าเป็นนักร้องที่ต้องต่อสู้กับอุปสรรคสารพัดจนประสบความสำเร็จสูงสุด รวมถึงเรื่องราวส่วนตัว ความรัก ครอบครัว และลูกๆ ซึ่งไม่เคยเปิดเผยมาก่อน โดยหวังว่าช่วงชีวิตที่ผ่านมาของลูกผู้หญิงคนหนึ่งที่มีทั้งความสุข ทุกข์ ดี ไม่ดี จะให้ทั้งความบันเทิง และข้อคิดที่ให้กำลังใจ นอกจากนี้ สุนารียังได้เปิดใจถึงเรื่องราวกระแสข่าวต่างๆ นานา ต่อหน้าสื่อมวลชนครั้งแรกในวันเปิดตัวหนังสือด้วย
