ดร.ฉวีวรรณ ดำเนิน หรือ ดร.ฉวีวรรณ พันธุ เกิดเมื่อวันที่ 16 พฤษภาคม 2548 บ้างหนองไหล ตำบลหัวตะพาน อำเภออำนาจเจริญ จังหวัดอุบลราชธานี (ปัจจุบันแยกเป็นจังหวัดอำนาจเจริญ) เป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (หมอลำ) ปี พ.ศ. 2536 เป็นบุคคลที่ได้รับการยกย่องว่าเป็น "ราชินีหมอลำคนแรกของประเทศไทย" เคยเป็นนางเอกหมอลำคณะรังสิมันต์ คู่กับ ทองคำ เพ็งดี โด่งดังมากในช่วงปี พ.ศ.2508-2513 และมีลูกศิษย์ เช่น บานเย็น รากแก่น
ด้านชีวิตส่วนตัว สมรสกับ โกมินทร์ พันธุ มีบุตร-ธิดา 2 คน จบการศึกษา ศิลปศาสตร์ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขา นาฏยศิลป์ จากมหาวิทยาลัยมหาสารคาม ศึกษาศาสตร์ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขา การเรียนการสอน จากมหาวิทยาลัยราชภัฏร้อยเอ็ด และปัจจุบันทำงานที่มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, เป็นอาจารย์สอนพิเศษที่วิทยาลัยนาฏศิลป์ร้อยเอ็ด, เป็นอาจารย์พิเศษที่คณะศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น, เป็นผู้ทรงคุณวุฒิที่สำนักวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยขอนแก่น เป็นต้น
